LA06.032_Phát triển thị trường điện lực tại Việt Nam
Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Sự phát triển ổn định và bền vững của nền kinh tế và nâng cao sự thịnh vượng cho cuộc sống của con người cần đến dịch vụ điện năng được cung cấp một cách hiệu quả và tin cậy. Điện năng là đầu vào cho phần lớn các hoạt động tiêu thụ trong sản xuất kinh doanh và tiêu dùng. Ngành điện cũng là ngành công nghiệp hạ tầng chủ chốt của hầu hết các nền kinh tế trên thế giới.
Ở nước ta, ngành điện có lịch sử phát triển lâu dài và đã đóng góp nhiều thành tựu đáng kể cho phát triển kinh tế xã hội. Chính phủ đã sớm có lộ trình hoàn thiện tổ chức, tự do hóa và cải thiện cơ chế cạnh tranh thị trường điện lực (TTĐ) ở khâu sản xuất điện (năm 2014), bán buôn điện (năm 2021) và bán lẻ điện (sau năm 2021). Việc phát triển TTĐ nói chung đã thu được những kết quả khả quan như nâng cao năng lực vận hành, độ tin cậy của hệ thống, cơ bản cung cấp đủ điện cho phát triển kinh tế xã hội. Tuy nhiên, TTĐ vẫn tồn tại những hạn chế nhất định như tình trạng bao cấp trong ngành điện chưa được xóa bỏ hoàn toàn, việc thu hút vốn đầu tư từ các thành phần kinh tế trong và ngoài nước, đặc biệt là kinh tế tư nhân tham gia hoạt động điện lực còn gặp nhiều khó khăn, các cải thiện về hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của ngành điện là chưa rõ ràng và chưa bền vững gây áp lực tăng giá điện và ảnh hưởng đến quyền lợi của khách hàng.
Xem thêm: Khái niệm thị trường điện lực
Do đó, nghiên cứu sinh (NCS) đã lựa chọn vấn đề “Phát triển thị trường điện lực Việt Nam”, làm đề tài nghiên cứu cho Luận án Tiến sỹ Kinh tế, chuyên ngành Kinh tế phát triển. Đây là nghiên cứu cần thiết để góp phần hình thành một số giải pháp hoàn thiện và phát triển TTĐ, hướng đến một thị trường vận hành hiệu quả, cung cấp điện năng tới khách hàng một cách an toàn, tin cậy và chất lượng dịch vụ cao hơn, góp phần bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.
Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu: Mục đích nghiên cứu của luận án là nhằm đề xuất những giải pháp và kiến nghị để phát triển TTĐ tại Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu: (i) Xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển TTĐ; (ii) Khảo cứu kinh nghiệm quốc tế về phát triển TTĐ để rút ra bài học cho Việt Nam; (iii) Phân tích và đánh giá thực trạng phát triển TTĐ tại Việt Nam, chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân của những hạn chế này; (iv) đề xuất những giải pháp và kiến nghị để phát triển TTĐ tại Việt Nam đến năm 2030.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của luận án là phát triển TTĐ tại Việt Nam.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
– Về nội dung và không gian: Nghiên cứu được thực hiện đối với TTĐ tại Việt Nam trong đó bao gồm các yếu tố cơ bản nhất là cung, cầu, cơ chế cạnh tranh và cơ chế giá và các yếu tố trung gian kết nối cung – cầu.
– Về thời gian: Đề tài luận án nghiên cứu thực trạng phát triển TTĐ tại Việt Nam giai đoạn từ 2004 đến 2016/2017, đề xuất giải pháp phát triển TTĐ tại Việt Nam đến năm 2030.
Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, lý thuyết về phát triển bền vững và một số lý thuyết kinh tế phát triển hiện đại.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
– Phương pháp nghiên cứu chủ yếu được sử dụng
NCS đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản của kinh tế phát triển để nghiên cứu TTĐ trong sự vận động, phát triển và liên hệ với các yếu tố ảnh hưởng; đề xuất giải pháp phát triển TTĐ tại Việt Nam theo quan điểm lịch sử – cụ thể. Bên cạnh đó, để thu thập được thông tin, tư liệu nhằm đánh giá hiện trạng phát triển TTĐ Việt Nam, tập trung vào chuỗi sản xuất – cung ứng điện năng, NCS đã tiến hành một cuộc điều tra khảo sát đối với các đơn vị, doanh nghiệp đã, đang và sẽ tham gia đầu tư vào lĩnh vực sản xuất điện. Luận án đồng thời sử dụng phương pháp quy hoạch tuyến tính để xác định cơ cấu sản xuất điện năng hợp lý của Việt Nam đến 2030 nhằm đảm bảo cân bằng cung cầu với hàm mục tiêu là tổng chi phí đầu tư tối thiểu. Một số phương pháp khác cũng được sử dụng như hệ thống hóa, thống kê, so sánh kết hợp với sử dụng các phương pháp tổng hợp, phân tích định tính và phân tích định lượng để tìm ra những đặc trưng và tính quy luật tác động đến đối tượng nghiên cứu.
– Nguồn tài liệu nghiên cứu
+ Nguồn tài liệu thứ cấp được sử dụng, tổng hợp, phân tích trong luận án chủ yếu là các tài liệu đã được công bố trên sách, tạp chí khoa học, các công trình nghiên cứu có liên quan trong và ngoài nước; tài liệu của các cơ quan quản lý cấp trung ương.
+ Nguồn tài liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra theo bộ câu hỏi soạn thảo sẵn, gửi các biểu khảo sát trực tiếp tới trên 60 doanh nghiệp trong lĩnh vực đầu tư sản xuất điện trong và ngoài nước, gửi gián tiếp qua quản trị viên của một số mạng lưới chuyên gia trong lĩnh vực liên quan, thu được 24 ý kiến phản hồi.
Đóng góp mới của luận án
Luận án đã làm rõ thêm cơ sở lý luận về phát triển TTĐ tại Việt Nam định hướng tự do hóa và cải thiện cơ chế cạnh tranh;
Luận án chỉ ra cơ cấu hợp lý của nguồn cung điện năng Việt Nam đến 2030 nhằm đảm bảo cân bằng cung – cầu điện, yếu tố tiên quyết, trọng yếu để bảo vệ hệ thống điện nói riêng và nền kinh tế nói chung trước các nguy cơ có thể xảy ra trong quá trình tự do hóa TTĐ (thiếu hụt, biến động nguồn cung, giá năng lượng trên thị trường thế giới không ổn định…)
Luận án chỉ ra sự cần thiết phải giảm dần sự điều tiết của Nhà nước đối với giá điện để thị trường điện vận hành theo cơ chế thị trường, qua đó khuyến khích đầu tư phát triển ngành điện;
Luận án đã phân tích và chỉ ra một số cơ chế góp phần huy động đầu tư tư nhân vào sản xuất điện – phát triển nguồn cung cho TTĐ, bao gồm minh bạch hóa việc lựa chọn nhà đầu tư vào các dự án phát triển nguồn điện, thực hiện cơ chế hợp đồng mua bán điện trực tiếp (DPPA) đối với các dự án điện NLTT;
Luận án đã nhận định và làm rõ quan điểm hướng đến phát triển TTĐ bền vững hơn, thông qua quản lý nhu cầu điện và duy trì mức tăng trưởng phù hợp để giảm thiểu áp lực lên nguồn cung điện năng; đảm bảo cơ cấu tiêu thụ hợp lý góp phần phát triển kinh tế – xã hội một cách hiệu quả;
Luận án đề xuất một số khuyến nghị và giải pháp để phát triển TTĐ tại Việt Nam, trong đó chú trọng đến hoàn thiện thể chế quản lý – điều tiết TTĐ theo hướng từng bước giảm dần sự can thiệp, điều tiết của Nhà nước đối với vận hành TTĐ.
Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung của luận án gồm 4 chương và 12 tiết.
