ThS34.002_Tri thức dân gian trong sản xuất nông nghiệp của người Dao ở huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang
1. Lý do chọn đề tài
Tính đa dạng của nền văn hoá Việt Nam được thể hiện bằng những giá trị văn hoá đặc sắc của cộng đồng 54 dân tộc anh em. Trong nền văn hoá đa dạng mà thống nhất ấy, những giá trị văn hoá của cộng đồng các dân tộc ít người có vị trí quan trọng. Với điều kiện địa lí tự nhiên khác nhau, mỗi dân tộc đã tìm ra phương thức ứng xử thiên nhiên khác nhau, hình thành tập quán sản xuất. Đây có thể được coi là một lâu đài văn hóa đồ sộ của mỗi tộc người, là sản phẩm được tích lũy, chắt lọc qua hàng ngàn năm lịch sử, tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc, làm thành chuẩn mực để phân biệt dân tộc này với dân tộc khác. Tuy nhiên, hiện nay, những giá trị văn hoá đã bị mai một, thậm chí biến mất. Yêu cầu đặt ra là phải có biện pháp giữ gìn, phát huy những di sản văn hoá đó.
Lục Nam là một huyện miền núi của tỉnh Bắc Giang với 8 dân tộc anh em sinh sống, trong đó người Dao cư trú chủ yếu ở 4 xã Lục Sơn, Bình Sơn, Vô Tranh, Trường Sơn. Quá trình đấu tranh lâu dài với thiên nhiên, lao động sản xuất để sinh tồn đã hình thành những kinh nghiệm sản xuất và được truyền từ đời này sang đời khác tạo nên bản sắc văn hoá của người Dao nơi đây. Tuy nhiên, để hội nhập và phát triển, việc thay đổi tập quán sản xuất và áp dụng khoa học kĩ thuật mới là yêu cầu cấp thiết đối với nông nghiệp của gười Dao ở Lục Nam. Trong số kĩ thuật mới được áp dụng có những kĩ thuật đem lại hiệu quả sản xuất, nhưng cũng có kĩ thuật không phù hợp với đặc thù về nơi cư trú, về tập quán và tổ chức xã hội. Điều đó cho thấy tập quán sản xuất nông nghiệp của đồng bào dân tộc Dao ở Lục Nam có những điểm tích cực cần được phát huy. Việc nghiên cứu về những tri thức dân gian trong sản xuất nông nghiệp sẽ giúp các cơ quan quản lý có thêm cơ sở để giải quyết tốt vấn đề trên, nhằm tạo ra sự phát triển nông nghiệp bền vững, góp phần xây dựng nền văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc của tộc người Dao ở Lục
Nam tỉnh Bắc Giang. Với những lý do trên, tôi chọn nghiên cứu đề tài “Tri thức dân gian trong sản xuất nông nghiệp của người Dao ở huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Về Tri thức dân gian trong sản xuất nông nghiệp của người Dao ở huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu ở các
góc độ khác nhau. Trong tác phẩm Kiến văn tiểu lục của tác giả Lê Quí Đôn viết năm 1778 đã đề cập tới người Man (người Dao) về phong tục tập quán và địa vực cư trú của họ. Đây là cơ sở để làm rõ tên gọi, những nét cơ bản về văn hóa và địa bàn cư trú của dân tộc Dao ở nước ta cũng như trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
Năm 1971, chuyên khảo công phu về người Dao của Viện dân tộc học xuất bản với nhan đề “Người Dao ở Việt Nam” đã nghiên cứu một cách tổng thể về người Dao ở nước ta về nhiều mặt như nguồn gốc người Dao, đời sống vật chất và tinh thần của các nhóm người Dao sống ở nước ta.
Bài viết Bước đầu tìm hiểu các nhóm Dao ở Việt Nam (Nguyễn Khắc Tụng, Tạp chí Nghiên cứu lịch sử, số 87/1996) và đề tài nghiên cứu Trang
phục cổ truyền của người Dao ở Việt Nam (Nông Quốc Tuấn, Bảo tàng văn hóa các dân tộc Việt Nam, năm 2000) đã làm rõ được cách phân biệt các nhóm Dao ở Việt Nam qua trang phục của người phụ nữ. Các công trình đề cập tới sự phân bố các nhóm Dao ở nước ta, đây lại là một bằng chứng nữa để phân biệt các nhóm Dao và địa bàn cư trú của họ trong đó có ở huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang.
Cuốn Lịch sử Lục Nam do Ban thường vụ huyện uỷ Lục Nam tổ chức biên soạn và xuất bản năm 1994 đã trình bày những nét cơ bản về huyện Lục Nam và người Dao sống trên địa bàn. Tác phẩm đề cập tới vị trí địa lí, điều kiện tự nhiên của huyện Lục Nam. Những nội dung không chỉ đề cập tới nghề sống chính của dân tộc Kinh chiếm đa số mà còn đề cập tới nghề sống chính của bộ phận người Dao ở đây, đó là nghề nông nghiệp. Tác phẩm cho thấy tầm quan trọng của nông nghiệp trong đời sống của người Dao nơi đây và đặc biệt với tầm quan trọng như vậy họ đã có những cách thức sản xuất như thế nào để đảm bảo cuộc sống.
Công trình Địa chí Bắc Giang – Địa lí và kinh tế, do Sở văn hoá thông tin Bắc Giang phối hợp với Trung tâm UNESCO thông tin tư liệu lịch sử và văn hoá Việt Nam, (năm 2003), đã giới thiệu về dân tộc Dao ở Bắc Giang từ địa vực cư trú, truyền thống văn hoá đến tập quán canh tác. Các công trình Lịch sử Đảng bộ tỉnh Bắc Giang (2003) và Lịch sử Đảng bộ huyện Lục Nam (2003) đã giới thiệu sơ lược về người Dao như địa bàn cư trú, tên gọi của các nhóm người Dao tại địa phương và những truyền thống của họ trong đời sống văn hóa vật chất và tinh thần. Tác phẩm, là cơ sở để giải thích và làm rõ quá trình di cư và tên gọi các nhóm người Dao ở huyện Lục Nam.
Năm 2006, Bảo tàng Bắc Giang xuất bản công trình “ Di sản văn hoá Bắc Giang về Văn hoá phi vật thể ”, tác phẩm là sự khái quát về những nét
văn hóa phi vật thể của cộng đồng các dân tộc ở tỉnh Bắc Giang trong đó có đề cập tới người Dao về địa bàn cư tr ú, những nét văn hoá tiêu biểu của họ trong đời sống vật chất và tinh thần. Tác phẩm cũng đã cơ bản giới thiệu được những tri thức dân gian của dân tộc Dao ở Bắc Giang trong các lĩnh vực của đời sống trong đó có những tri thức dân gian liên quan tới lĩnh vực nông nghiệp. Những kết quả nghiên cứu trên đây chính là ý kiến gợi mở, nguồn tài liệu quan trọng giúp tác giả tiếp cận và nghiên cứu đề tài
