LA17.046_So sánh vấn đề đọc hiểu văn bản trong chương trình giáo dục phổ thông môn ngữ văn của Việt Nam và một số nước trên Thế Giới
1.1. Chương trình giáo dục phổ thông (CTGDPT) môn Ngữ văn của hầu hết các quốc gia trên thế giới đều quan tâm đến việc hình thành năng lực (NL) sử dụng ngôn ngữ cho học sinh (HS) thông qua 4 kĩ năng cơ bản, gồm: nghe (listening), nói (speaking), đọc (reading), viết (writing). Một số nước còn chú ý thêm kĩ năng quan sát (viewing) và trình bày (presenting). Các kĩ năng trên là cơ sở quan trọng để hình thành và rèn luyện cho HS năng lực giao tiếp bằng ngôn ngữ với nhiều cấp độ khác nhau. Trong đó, đọc, đặc biệt là đọc hiểu (ĐH) được chú ý nhiều hơn cả. Vì thế, đối với việc xây dựng chương trình (CT) môn Ngữ văn cho nhà trường phổ thông của tất cả các nước, trong đó có Việt Nam, vấn đề đọc hiểu văn bản (ĐHVB) không thể không được quan tâm từ mục tiêu, văn bản, chuẩn kiến thức kĩ năng đến phương pháp dạy học (PPDH) và kiểm tra đánh giá (KTĐG) …
1.2. Vào năm 1997, Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế thế giới (OECD) đã đề xuất Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA), trong đó đọc hiểu (reading literacy) được coi là một trong ba NL chủ yếu để xác định trình độ của HS ở giai đoạn cuối của giáo dục (GD) bắt buộc (HS ở độ tuổi 15). Xác định tầm quan trọng của NL này, OECD cho rằng “Đọc hiểu không chỉ là một yêu cầu của suốt thời kì tuổi thơ trong nhà trường phổ thông mà nó còn là một nhân tố quan trọng trong việc xây dựng, mở rộng những kiến thức, kĩ năng và chiến lược của mỗi cá nhân trong suốt cuộc đời khi họ tham gia vào các hoạt động ở những tình huống khác nhau, trong mối quan hệ với người xung quanh, cũng như trong cộng đồng” [128]. Nói cách khác, đây là NL cần cho suốt cuộc đời của mỗi con người. Tuy nhiên, theo PISA, định nghĩa về đọc và đọc hiểu có sự thay đổi theo thời gian và điều kiện kinh tế, văn hoá, xã hội của từng quốc gia. Khái niệm học và đặc biệt là học suốt đời đòi hỏi phải mở rộng cách hiểu về ĐH.
Quan niệm và yêu cầu của PISA về ĐH không dựa theo một CTGDPT của một quốc gia đặc biệt nào. Tuy nhiên, tính đến năm 2012, đã có 70 nước tham gia PISA và làm theo yêu cầu của CT đánh giá HS quốc tế này. Việt Nam đã tham gia PISA vào năm 2012. Điều đó chứng tỏ, trong xu thế hội nhập quốc tế hiện nay, các nước đang xích lại gần nhau, thống nhất một quan niệm và những yêu cầu chung về ĐHVB. “Chủ động hội nhập quốc tế” là một trong những giải pháp và nhiệm vụ quan trọng mà nghị quyết TW 8 (khóa XI) đã nêu lên nhằm đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo. Đổi mới CT môn Ngữ văn không thể không chú ý tới yêu cầu này.
1.3. Trong Chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn [8] hiện hành của Việt Nam, ĐHVB là một nội dung chính, số lượng bài học chiếm tỉ lệ lớn hơn các nội dung về Tiếng Việt và Làm văn, nhất là ở những lớp/cấp học cao hơn. Tuy nhiên, quan niệm và yêu cầu về ĐHVB ở nhà trường phổ thông nước ta hiện nay chưa có nhiều thay đổi so với quan niệm giảng văn trong các CTGDPT trước đây; đồng thời, còn có nhiều điểm khác biệt so với quan niệm và yêu cầu về ĐHVB của nhiều nước có nền giáo dục tiên tiến trên thế giới, trong đó có cả yêu cầu của PISA. Do đó, để có cơ sở đổi mới vấn đề ĐHVB, cần đối chiếu CTGDPT môn Ngữ văn của Việt Nam và một số nước trong trong khu vực và trên thế giới, từ đó phát huy những việc đã làm tốt; đồng thời tiếp thu, điều chỉnh lại những gì còn bất cập, góp phần đổi mới CT và sách giáo khoa (SGK) Ngữ văn phổ thông ở nước ta, đáp ứng yêu cầu hiện đại hóa và hội nhập với xu thế quốc tế về GD phổ thông.
1.4. Ở một phương diện khác, CTGDPT nói chung, CT môn Ngữ văn từ Tiểu học đến Trung học phổ thông (THPT) của nước ta nói riêng đã được xây dựng từ trước và sau năm 2000. Song, hiện nay, trên thế giới, “tuổi thọ” của một CTGD ngày càng được rút ngắn do tốc độ phát triển quá nhanh của đời sống. Theo INCA [171], vòng đời của mỗi CT thường kéo dài từ 5 đến 7 năm. Do đó, việc phát triển, bổ sung, xem xét lại CTGD là một yêu cầu tất yếu. Theo Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XI, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã và đang khẩn trương chuẩn bị xây dựng CTGDPT cho những năm sau 2015. Để có những đổi mới “căn bản, toàn diện” ở môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông, trong đó có ĐHVB, cần có những nhìn nhận, đánh giá tổng quát về vấn đề này trên cơ sở so sánh với vấn đề ĐHVB trong CTGDPT của một số nước trên thế giới. Từ đó, đưa ra những đề xuất, định hướng để góp phần xây dựng được một CT môn Ngữ văn hiện đại, phù hợp với thực tiễn của Việt Nam và hội nhập được với quốc tế, nhằm hình thành và phát triển NL đọc hiểu cho HS phổ thông. Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi đã lựa chọn đề tài So sánh vấn đề đọc hiểu văn bản trong chương trình giáo dục phổ thông môn Ngữ văn của Việt Nam và một số nước trên thế giới để làm đề tài nghiên cứu của mình