ThS31_116_Rèn luyện kĩ năng địa lí qua hướng dẫn học sinh làm các bài thực hành trong sách giáo khoa địa lí 12
Nội dung đề tài: “Rèn luyện kĩ năng địa lí qua hướng dẫn học sinh làm các bài thực hành trong sách giáo khoa địa lí 12“
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hệ thống kiến thức tàng trữ trong SGK Địa lí 12 rất lớn. Hệ thống kiến
thức này tồn tại song song với hệ thống kĩ năng địa lí có trong chương trình.
Vì vậy nói đến hệ thống kiến thức địa lí bao giờ cũng nói đến hệ thống kĩ
năng tương ứng. Hệ thống kĩ năng này phần được giáo viên rèn luyện thông
qua dạy học ở trên lớp, phần được rèn luyện thông qua các bài thực hành ở
nhà, các buổi ngoại khóa, nhưng quan trọng hơn cả vẫn là phần rèn luyện kĩ
năng thông qua các bài thực hành chính khoá. Rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo càng
cao bao nhiêu thì càng tạo ra tiền đề cho chất lượng cao của các kiền thức địa
lí bấy nhiêu. Học sinh muốn nắm vững hệ thống kiến thức địa lí thì phải
thường xuyên rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo địa lí; có như vậy, mới có thể vận
dụng vào cuộc sống sau khi rời ghế nhà trường. Đây là vấn đề quan trọng
trong đổi mới nội dung và phương pháp dạy học địa lí.
Hiện nay, các trường THPT đang chú trọng cải tiến dạy học các bài thực
hành, song còn gặp phải một số khó khăn nhất định, khó khăn lớn nhất là
nguồn tài liệu hướng dẫn thực hành địa lí 12 chưa đáp ứng được yêu cầu thực
tế của các địa phương. Bởi vì sách thực hành nhiều nhưng các tác giả biên
soạn với dung lượng kiến thức không thống nhất và số lượng bài quá lớn (62
bài), làm cho cuốn sách khá đồ sộ, tạo nên giá thành rất cao (cao nhất là
32.000 đ/cuốn), nhiều HS không có tiền mua, trong khi yêu cầu của Chương
trình Chuẩn chỉ có 9 bài thực hành bắt buộc. Nếu lấy các bài thực hành trong
Chương trình Chuẩn làm trọng tâm để xây dựng các bài soạn thực hành địa lí
12 để tất cả HS đều có thể sử dụng, việc thực hành trên lớp theo phương pháp
dạy học mới: thày tổ chức, trò thi công sẽ rất dễ dàng, đáp ứng được việc đổi
mới nội dung và phương pháp dạy học môn Địa lí ở trường THPT
– Nhìn chung, GV ở các trường THPT đã có nhiều cố gắng thiết kế các bài
thực hành mà chương trình quy định, song nội dung và quy trình thực hành
không thống nhất, chất lượng dạy học các bài thực hành còn nhiều vấn đề cần
phải làm rõ. Trước tình hình đó việc biên soạn các bài thực hành địa lí 12
phục vụ HS rèn luyện kĩ năng địa lí đáp ứng tình hình đổi mới về nội dung và
phương pháp dạy học môn địa lí là việc làm có ý nghĩa thiết thực nhằm nâng
cao chất lượng dạy học địa lí hiện nay, vì vậy chúng tôi chọn đề tài:
“Rèn luyện kĩ năng địa lí qua hƣớng dẫn học sinh làm các bài thực
hành trong sách giáo khoa Địa lí 12 THPT tỉnh Thái Nguyên”.
2. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
2.1. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng quy trình rèn luyện kĩ năng địa lí nhằm nâng cao chất lượng dạy
và học các bài thực hành, đồng thời nâng cao chất lượng dạy học địa lí ở các
trường THPT tỉnh Thái Nguyên.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
– Tổng quan các công trình đã công bố ở trong và ngoài nước về phương
pháp dạy học nói chung, phương pháp dạy học địa lí nói riêng, nhất là rèn
luyện kĩ năng địa lí để xây dựng cơ sở khoa học cho đề tài.
– Xây dựng quy trình rèn luyện kĩ năng vẽ lược đồ, đọc bản đồ, điền vào
lược đồ trống, vẽ biểu đồ, nhận xét, giải thích qua các bài thực hành.
– Thực nghiệm sư phạm (trong đó có thực nghiệm trên lớp kết hợp với
tham khảo ý kiến GV và HS) để khẳng định tính hợp lí và tính khả thi của đề
tài.
– Viết báo cáo khoa học dưới dạng luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục.
2.3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
– Về nội dung:
Vấn đề rèn luyện kĩ năng địa lí trong chương trình và SGK Địa lí 12 là vấn
đề lớn biểu hiện suốt trong quá trình giảng dạy, trong khuôn khổ của một luận
văn thạc sĩ, tác giả đề tài khuôn lại ở việc rèn luyện kĩ năng qua 8 bài thực
hành chính khóa trong SGK Địa lí 12 Chương trình Chuẩn.
– Về địa bàn:
Rèn luyện một số kĩ năng địa lí cho HS lớp 12 nói chung, nhưng do quỹ
thời gian không cho phép nên chỉ thử nghiệm ở một số trường THPT tỉnh Thái
Nguyên.
3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Trên thế giới, đã có nhiều tác giả biên soạn các cuốn sách về vấn đề rèn
luyện kĩ năng địa lí cho học sinh và phương pháp dạy các bài thực hành dùng
cho giáo viên và học sinh ở các cấp học như N.N. Baranxki, W.D- Walter
Jabn, I.F Kharlamôp, L.V Panshenhicova…
Ở Việt Nam, từ năm 1985 đến nay ở nước ta đã có nhiều tác giả biên soạn
sách thực hành, các tài liệu về rèn luyện kĩ năng địa lí:
– Lâm Quang Dốc (Chủ biên), Tập bản đồ bài tập, dùng cho các lớp
6, 7, 8, 9, 10, 11, 12; xuất bản các năm từ 1984 đến 1994.
– Lâm Quang Dốc (Chủ biên), Đỗ Ngọc Tiến, Nguyễn Viết Thịnh, Nguyễn
Xuân Hoà- Hướng dẫn thực hành địa lí 12 THPT, Nxb Đại học sư phạm,
1995 – 2008.
– Nguyễn Dược, Nguyễn Việt Hùng, Trần Văn Thắng- Dạy học các bài
thực hành địa lí PTTH, Nxb Đại học sư phạm Huế, 1993.
– Trần Kim Oanh – Các dạng bài thực hành địa lí 12, Nxb GD, 2008
– Mai Xuân San- Rèn luyện kĩ năng địa lí cho học sinh trường phổ thông,
Nxb GD, 1997.
– Ngô Đạt Tam, Đỗ Ngọc Tiến, Trần Trọng Hà, Tập bản đồ bài tập và thực
hành địa lí của các lớp 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, xuất bản từ năm 1995 đến nay.
– Nguyễn Đức Vũ, Lê Văn Dược- Dạy và học thực hành địa lí 12, Nxb
GD, 2008.
Các tác giả trên đây biên soạn các cuốn thực hành địa lí nhằm mục đích
nâng cao chất lượng dạy học địa lí ở các trường phổ t hông nói chung và chất
lượng dạy học Địa lí 12 nói riêng.
Nghiên cứu các sách thực hành của các tác giả Việt Nam đã công bố,
nghiên cứu tính phổ biến của các sách đối với người sử dụng và tính khả thi
của phương pháp dạy học mới, có thể nêu lên một số nhận định sau:
Những tác phẩm trên đều đề cập đến hệ thống các bài thực hành địa lí ở
trường phổ thông.
Riêng lớp 12, các tác giả đã biên tập các dạng bài thực hành của 62 bài học
trong SGK Địa lí 12. Nhưng các sách biên soạn trên đây đều không thống nhất
về quy mô và nội dung vấn đề thực hành, những kĩ năng địa lí cần đạt được
khi thực hành.
Do khối lượng nội dung biên tập khá đồ sộ nên dẫn đến giá thành khá cao,
học sinh không có tiền mua. Ví dụ: theo điều tra của nhiều tác giả luận án thạc
sĩ trước đây, số lượng HS có sách thực hành ở tỉnh Thái Nguyên chiếm chưa
đầy 30%, gây khó khăn cho việc thực thi phương pháp dạy học mới.
Điểm đặc biệt của các dạng bài thực hành là các dạng bài tập nhận thức:
thày thiết kế những dữ kiện đã biết, yêu cầu trò thi công để tìm những kiến
thức chưa biết dưới sự hướng dẫn của GV. Đây cũng là đặc trưng của phương
pháp dạy học mới, “phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm” hay
còn gọi là “phương pháp dạy học hướng về người học”. Trong một lớp chỉ cần
1/3 HS không có sách thực hành sẽ không thể thực thi bằng phương pháp dạy
học mới được.
Chính vì vậy đề tài đi theo một hướng nghiên cứu riêng: thiết kế các bài
thực hành có giờ dạy bắt buộc trong SGK Địa lí 12 Chương trình Chuẩn,
nhằm xây dựng các bài soạn thực hành địa lí 12 để tất cả HS đều có thể sử
dụng, tạo điều kiện đầy đủ phương tiện thực hành qua đó GV có thể thực thi
phương pháp dạy học mới. Điều đó phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh địa
phương Thái Nguyên và có ý nghĩa thực tiễn cao.
