LA32.025_Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận giải làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn nội hàm quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài. Căn cứ pháp lý của việc giới hạn quyền lựa chọn pháp luật của chủ thể kinh doanh, thương mại nhằm tăng cường quyền tự định đoạt của các chủ thể và bảo đảm pháp luật được các chủ thể lựa chọn có phạm vi áp dụng rộng nhất, nhưng không phương hại đến các giá trị nền tảng của hệ thống pháp luật Việt Nam.
Đề tài luận giải cho các đề xuất về giải pháp và kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận giải để làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại: Làm rõ khái niệm và nội dung của khái niệm về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài và chỉ ra phạm vi những mối quan hệ nào trong hoạt động kinh doanh, thương mại cần phải được điều chỉnh bởi chế định về quyền lựa chọn pháp luật; Chỉ ra những loại hình chủ thể nào có quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài; Vai trò của pháp luật về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài; Nghiên cứu các nguyên tắc, căn cứ, nội dung và phạm vi của quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại, bao gồm các hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh từ hợp đồng và phát sinh ngoài hợp đồng (như trong lĩnh vực bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có liên quan đến hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài, thực hiện công việc kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài không có uỷ quyền…). Các quy định giới hạn quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tốnước ngoài cũng như những tác động của chúng đến quyền tự do thoả thuận lựa chọn pháp luật của các chủ thể kinh doanh, thương mại.
Phân tích các quy định của pháp luật Việt Nam và thực tiễn áp dụng pháp luật về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tốnước ngoài để chỉ ra những bất cập của pháp luật, những khó khăn trong quá trình thực thi đồng thời so sánh với các quy định có liên quan của pháp luật quốc tế và pháp luật của một số nước nhằm nêu bật những điểm chưa phù hợp của pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài tại Việt Nam.
Luận giải cho những giải pháp và kiến nghị được nêu trong Luận án vềhướng hoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề liên quan đến lựa chọn pháp luật và quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tốnước ngoài. Đề tài cũng nghiên cứu những vấn đề về kinh doanh, thương mại vềhợp đồng thương mại có yếu tố nước ngoài, về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng trong kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài, về xung đột pháp luật trong tư pháp quốc tế và về quyền lựa chọn pháp luật của các chủ thể trong tư pháp quốc tế nói chung và trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài nói riêng.
Đối tượng nghiên cứu của đề tài bao gồm các quy định của pháp luật Việt Nam, của pháp luật một số nước tiêu biểu và của các điều ước quốc tế có liên quan về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tốnước ngoài.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
3.2.1. Về nội dung
Quyền lựa chọn pháp luật là nội dung thuộc phạm vi điều chỉnh của tư pháp quốc tế. Tư pháp quốc tế có đối tượng điều chỉnh rất rộng, bao gồm tất cả các quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài, như quan hệ dân sự, quan hệ sở hữu, quan hệ hôn nhân gia đình, quan hệ thừa kế, quan hệ lao động, quan hệ kinh doanh, thương mại, quan hệ trái vụ…. Trong khuôn khổ của một Luận án tiến sĩ, như tên gọi của đề tài Luận án đã chỉ rõ, phạm vi nghiên cứu của Luận án giới hạn ở những vấn đề về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài. Hoạt động kinh doanh, thương mại là các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, vì vậy Luận án không nghiên cứu về quyền lựa chọn pháp luật trong các quan hệ dân sự nhằm mục đích tiêu dùng.
Kinh doanh, thương mại, hiểu theo cách hiểu của WTO, là lĩnh vực rộng lớn, bao gồm các hoạt động kinh doanh, thương mại trong đầu tư, trong thương mại hàng hoá, trong thương mại dịch vụ, thương mại liên quan đến sở hữu trí tuệ… Tuy nhiên, Luận án chỉ nghiên cứu về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài do các chủ thể kinh doanh là các doanh nghiệp Việt Nam và các doanh nghiệp nước ngoài thực hiện.
Khi xác định yếu tố nước ngoài trong hoạt động kinh doanh, thương mại hay còn gọi là yếu tố quốc tế, Luận án dựa trên cơ sở quy định và các tiêu chí xác định yếu tố nước ngoài theo BLDS 2015, có so sánh với quy định của pháp luật một sốnước và điều ước quốc tế về yếu tố nước ngoài hay yếu tố quốc tế vì có sự không thống nhất trong cách hiểu giữa pháp luật các nước và các điều ước quốc tế .
Hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài là lĩnh vực rộng, bao gồm từ quá trình thành lập doanh nghiệp, quá trình thực hiện các hoạt động kinh doanh, thương mại ở phạm vi trong nước và cả ở phạm vi quốc tế, quá trình phát triển và thậm chí cả quá trình giải thể hoặc phá sản của doanh nghiệp. Trong cả quá trình hình thành và phát triển của doanh nghiệp, việc thực hiện hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài chủ yếu tập trung ở hai mảng hoạt động chính là mảng ký kết và thực hiện các hợp đồng trong kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài và mảng liên quan đến những quan hệ kinh doanh, thương mại phát sinh ngoài hợp đồng. Trong khuôn khổ của Luận án, phạm vi nghiên cứu sẽ tập trung phân tích vấn đề về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh từ các hợp đồng thương mại quốc tếtrong đó có một bên là doanh nghiệp Việt Nam và các quan hệ phát sinh ngoài hợp đồng trong đó liên quan đến quyền và lợi ích của doanh nghiệp Việt Nam.
Tại Việt Nam, quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài chưa được luật hóa thành một chế định trong pháp luật Việt Nam với ý nghĩa là một quyền năng của chủ thể kinh doanh, do đó, khi nghiên cứu quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài, để có cái nhìn bao quát và cụ thể Luận án sẽ phân tích quyền lựa chọn pháp luật của chủ thể trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh từ hợp đồng và ngoài hợp đồng nói chung, không đi sâu phân tích về sự khác nhau của từng loại nghĩa vụ theo hợp đồng, nghĩa vụ ngoài hợp đồng trong từng lĩnh vực cụ thể về hợp đồng mua bán hàng hoá, hợp đồng cung ứng dịch vụ, đầu tư, hay hợp đồng liên quan đến các đối tượng sở hữu trí tuệ…
Khi phân tích về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài, Luận án tập trung làm rõ 03 nội dung lớn là: (1). Khái niệm, đặc điểm, bản chất pháp lý và nội dung của quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài; (2). Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh từ hợp đồng; (3). Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh ngoài hợp đồng.
3.2.2. Về không gian
Để có cơ sở so sánh với pháp luật Việt Nam, Luận án nghiên cứu quy định về quyền lựa chọn pháp luật trong một số điều ước quốc tế có liên quan như: Công ước của Liên Hợp Quốc về Hợp đồng mua bán hàng hoá quốc tế (ký tại Vienna ngày 11/4/1980, viết tắt từ trong tiếng Anh là CISG); Quy tắc số 593/2008 ngày 17/6/2008 của EU về Luật áp dụng cho nghĩa vụ hợp đồng, có hiệu lực từ ngày 17/12/2009 (gọi tắt là Quy tắc Rome I); Quy tắc số 864/2007 ngày 11/7/2007 của EU về Luật áp dụng cho nghĩa vụ ngoài hợp đồng, có hiệu lực từ ngày 11/01/2009 (gọi tắt là Quy tắc Rome II); Bộ nguyên tắc La Hay về lựa chọn pháp luật áp dụng đối với hợp đồng thương mại quốc tế năm 2015 (gọi tắt là Bộ nguyên tắc La Hay 2015); Pháp luật Hoa Kỳ, pháp luật một số nước trong Liên minh Châu Âu, các hiệp định tự do thương mại song phương giữa Việt Nam với các nước như Hoa Kỳ, Hàn Quốc…
3.2.3. Về thời gian
Khi xem xét thực trạng pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại, Luận án lấy mốc năm 2005 – năm Việt Nam ban hành LTM 2005 và ban hành BLDS 2005 điều chỉnh hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài – cho đến hiện nay.
Do BLDS 2015 mới có hiệu lực từ ngày 01/01/2017 và cùng thời gian này, các luật chuyên ngành (như LĐT 2014, LDN 2014, BLHH 2015…) cũng đã có hiệu lực, nên Luận án đề xuất giải pháp bổ sung hay sửa đổi pháp luật về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại trong xu hướng tất yếu cần hoàn thiện pháp luật Việt Nam cho giai đoạn xây dựng hoàn thiện pháp luật những năm tiếp theo.
4. Kết quả nghiên cứu và những điểm mới của Luận án
4.1. Kết quả nghiên cứu
Thứ nhất, Luận án hệ thống hóa các kết quả nghiên cứu, ở góc độ lý luận vềquyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài, trong đó chỉ ra những vấn đề liên quan đến hướng nghiên cứu của đề tài mà các nhà khoa học đi trước đã giải quyết, và những vấn đề thuộc về nội hàm của quyền lựa chọn pháp luật chưa được các nghiên cứu trước làm rõ. Đồng thời, chỉ ra nhiệm vụ cụ thể của Luận án này.
Thứ hai, Luận án đã làm rõ thêm cơ sở lý luận về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài như: Khái niệm, bản chất pháp lý và vai trò của quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài; Căn cứ xác định quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh từ hợp đồng và ngoài hợp đồng; Lĩnh vực, nội dung, phạm vi áp dụng quyền lựa chọn pháp luật và sự cần thiết phải quy định rõ ràng về giới hạn của quyền lựa chọn pháp luật áp dụng trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài nhằm tăng cường quyền tự định đoạt của các bên và đảm bảo pháp luật được các bên lựa chọn có phạm vị áp dụng rộng nhất.
Thứ ba, Luận án phân tích thực trạng các quy định của pháp luật Việt Nam, có so sánh với pháp luật một số nước, về quyền lựa chọn pháp luật đối với hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài. Phân tích làm rõ mâu thuẫn giữa các quy định pháp luật chung và pháp luật chuyên ngành về quyền lựa chọn pháp luật và những khó khăn, vướng mắc phát sinh trong thực tiễn thực thi quyền lựa chọn pháp luật áp dụng để điều chỉnh các quan hệ phát sinh từ hợp đồng và phát sinh ngoài hợp đồng.
Thứ tư, Luận án chỉ ra những quy định trong pháp luật Việt Nam không rõ ràng, đầy đủ, không tạo căn cứ pháp lý vững chắc cho các chủ thể kinh doanh, thương mại thực thị quyền lựa chọn pháp luật, trên cơ sở đó đề xuất các kiến nghị cụ thể về sửa đổi, bổ sung để hoàn thiện các quy định của pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài nói chung.
4.2. Những điểm mới của Luận án
Luận án đã luận giải để xây dựng khái niệm cụ thể về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài và làm rõ bản chất pháp lý của quyền này. Trên cơ sở các luận giải đó, Luận án khẳng định quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài là một quyền năng cơ bản và quan trọng của các chủ thể trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài và quyền này cần được pháp điển hóa thành một chế định pháp luật cơ bản trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
Luận án phân tích và luận giải tại sao phải ghi nhận quyền lựa chọn pháp luật, ghi nhận quyền này ở mức nào, giới hạn của quyền đó như thế nào? Giới hạn quyền theo cách chặn ngay từ đầu bằng cách quy định các lĩnh vực trong đó các bên được quyền lựa chọn pháp luật hay giới hạn quyền theo cách ngăn chặn hậu quả bất lợi của việc áp dụng pháp luật nước ngoài? Làm rõ nội dung, hình thức, phạm vi, hiệu lực của quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài như là căn cứ để ghi nhận quyền lựa chọn pháp luật trong quan hệ kinh doanh, thương mại với ý nghĩa là một chế định pháp luật cơ bản. Và quyền của các chủ thể kinh doanh, thương mại được lựa chọn pháp luật điều chỉnh quan hệ phát sinh từ hợp đồng và ngoài hợp đồng nhằm tạo cơ sở để pháp luật nước ngoài (do các chủ thể lựa chọn) được đối xử ngang bằng với pháp luật trong nước, qua đó
tạo niềm tin cho các chủ thể tích cực tham gia các quan hệ kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài.
Luận án phân tích và đánh giá thực trạng pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài theo ba vấn đề lớn là: Lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài với ý nghĩa là quyền năng của các chủ thể kinh doanh, thương mại; Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tốnước ngoài phát sinh từ hợp đồng; Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh ngoài hợp đồng.
Luận án chỉ ra những hạn chế, mâu thuẩn trong các quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành không tạo điều kiện và các căn cứ pháp lý đầy đủ cho các chủ thể kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài thực hiện quyền lựa chọn pháp luật. Luận án phân tích thực tiễn thực thi quyền lựa chọn pháp luật của các chủ thể kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài bởi các các cơ quan giải quyết tranh chấp tại Việt Nam. Việc các cơ quan giải quyết tranh chấp chưa nắm chắc nội hàm của quyền lựa chọn pháp luật trong quá trình giải quyết tranh chấp, sẽ dẫn đến hệ quả áp dụng pháp luật Việt Nam thay cho pháp luật nước ngoài đáng lẽ ra phải được áp dụng.
Trên cơ sở nghiên cứu quy định của một số điều ước quốc tế và pháp luật một số nước về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài, để rút ra xu hướng phát triển khách quan của tư pháp quốc tếViệt Nam, Luận án đã luận giải cơ sở khoa học cho những giải pháp và kiến nghị vềhoàn thiện pháp luật Việt Nam về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài.
5. Kết cấu của Luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của Luận án gồm 04 chương sau đây:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý thuyết của đề tài nghiên cứu
Chương 2: Những vấn đề lý luận về quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài
Chương 3: Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh từ hợp đồng
Chương 4: Quyền lựa chọn pháp luật trong hoạt động kinh doanh, thương mại có yếu tố nước ngoài phát sinh ngoài hợp đồng
