ThS31_067_Một số biện pháp rút ngắn khoảng cách lịch sử – văn hoá ở học sinh dân tộc miền núi khi dạy học truyện ngắn “Một người Hà Nội” của nhà văn Nguyễn Khải

v
1. Lí do chọn đề tài

1.1 Khoảng cách trong tiếp nhận văn chương là một hiện tượng phổ biến trong đời sống văn học, nó tồn tại không chỉ ở những độc giả bình thường mà có cả ở những độc giả có trình độ cao. Khoảng cách đó biểu hiện ở nhiều phương diện khác nhau: giữa bạn đọc với tác phẩm; giữa bạn đọc với bạn đọc; giữa các nhà nghiên cứu, phê bình với nhau và khoảng cách đó còn có ở chính bản thân mỗi bạn đọc. Vấn đề là khoảng cách tiếp nhận ấy lớn hay nhỏ còn phụ thuộc vào các yếu tố như: tâm lý, điều kiện kinh tế, hoàn cảnh xã hội và môi trường sinh sống. Trong dạy học tác phẩm văn chương, việc xác định được khoảng cách tiếp nhận ở học sinh là một việc làm vô cùng quan trọng và cần thiết, công việc đó
giúp người giáo viên xác định được đối tượng tiếp nhận của mình để từ đó đề ra những biện pháp giảng dạy phù hợp với khả năng nhận thức của học sinh nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học tác phẩm văn chương ở nhà trường phổ thông .

1.2 Đất nước ta là một quốc gia đa dân tộc, có 54 dân tộc anh em sinh sống trên khắp mọi miền của tổ quốc kéo dài từ địa đầu Hà Giang đến mũi Cà Mau xa xôi, mỗi dân tộc có một phong tục tập quán riêng, một nét đẹp văn hoá riêng. Điều kiện sinh sống và những ảnh hưởng của môi trường tự nhiên đã tạo nên nét đặc trưng riêng biệt ở mỗi vùng, miền khác nhau. Sự khác nhau ấy còn thể hiện giữa người miền núi với người miền xuôi, giữa người dân tộc thiểu số với người dân tộc đa số, giữa bạn đọc – học sinh miền núi với bạn đọc – học sinh miền xuôi khi tiếp nhận tác phẩm văn chương nghệ thuật.

Trường Văn hoá I – Bộ Công an – Thái Nguyên (nơi tôi đang giảng dạy môn Ngữ văn) cho đối tượng học sinh là con em các dân tộc thiểu số vốn sinh sống ở các tỉnh miền núi từ Hà Giang đến Quảng Trị. Các em được chiêu sinh về đây học văn hoá phổ thông. Sau 3 năm học tập, với kiến thức tiếp thu được trên ghế nhà trường, các em sẽ có vốn kiến thức phổ thông làm cơ sở cho việc tiếp tục học tập trong các trường Công an để sau khi ra trường các em sẽ trở thành nguồn cán bộ cốt cán cho việc bảo vệ an ninh quốc gia vùng biên giới của tổ quốc.

Qua thực tế giảng dạy, chúng tôi nhận thấy ở các em có một khoảng cách, một khoảng trống khá lớn khi tiếp nhận tác phẩm văn học nghệ thuật, khoảng cách này thể hiện rõ hơn trong quá trình chúng tôi hướng dẫn các em khám phá vẻ đẹp của tác phẩm văn học viết về miền xuôi. Có những chi tiết tưởng như đơn giản, dễ hiểu đối với nhận thức của học sinh miền xuôi thì lại vô cùng xa lạ, khó hiểu đối với sự nhận thức của các em học sinh miền núi. Và càng khó hiểu, khó tiếp nhận hơn đối với các em học sinh là người dân t ộc thiểu số ở miền núi. Thực tế đó đã thôi thúc chúng tôi – những giáo viên giảng dạy văn hóa trong một ngôi trường đào tạo con em các dân tộc ở miền núi phía Bắc phải tìm cho được một con đường, một phương pháp giảng dạy phù hợp.

Vì vậy, chọn đề tài nghiên cứu: “Một số biện pháp rút ngắn khoảng cách lịch sử – văn hoá ở học sinh dân tộc miền núi khi dạy học truyện ngắn “Một người Hà Nội” của nhà văn Nguyễn Khải là trước hết chúng tôi “tự cứu lấy mình”, tự tìm cho mình một con đường, một phương pháp giảng dạy phù hợp để dẫn dắt học sinh dân tộc thiểu số miền núi thâm nhập vào tác phẩm văn chương viết về miền xuôi để cảm, để hiểu về nó một cách đầy đủ và sâu sắc. Mặt khác, chúng tôi cũng mong muốn góp một phần nhỏ bé công sức của mình vào việc giúp các bạn đồng nghiệp thực thi có hiệu quả chương trình sách giáo khoa Ngữ Văn 12 mới, nhằm góp phần nâng cao hiệu quả của việc dạy học Ngữ văn trong nhà trường phổ thông hiện nay cho đối tượng học sinh là người dân tộc thiểu số.

1.3 Nguyễn Khải là một nhà văn trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Cả đời văn với hơn 40 năm lao động nghệ thuật, ông đã để lại cho đời một số lượng tác phẩm đồ sộ với một giá trị nhân sinh sâu sắc, người đọc hôm nay nhớ về nhà văn Nguyễn Khải, trân trọng tài năng một nhà văn – một người lính là ở phong cách một nhà văn có sở trường về những truyện ngắn, một nhà văn luôn theo sát lịch sử dân tộc với những bước chuyển của thời đại để viết, để ca ngợi con người.

Tìm hiểu về đời văn, đời người của nhà văn Nguyễn Khải thực tế đã có một số công trình nghiên cứu và một số nhà sư phạm quan tâm. Đặc biệt là nghiên cứu khoảng cách trong tiếp nhận tác phẩm văn học của bạn đọc – học sinh miền núi như: nghiên cứu khoảng cách tiếp nhận thơ trung đại, nghiên cứu khoảng cách tiếp nhận thơ kháng chiến của đối tượng là học sinh dân tộc miền núi… nhưng nghiên cứu khoảng cách tiếp nhận về truyện ngắn hiện đại đối với học sinh là người dân tộc miền núi thì chưa có công trình nghiên cứu nào. Đặc biệt nghiên cứu Khoảng cách lịch sử – văn hoá ở học sinh dân tộc thiểu số miền núi khi tiếp nhận một tác phẩm truyện hiện đại lại càng chưa có công trình nào công bố.

Mặt khác, nghiên cứu dạy học truyện ngắn “Một người Hà Nội” cũng có một vài tác giả đề cập. Song, nghiên cứu sâu về dạy học tác phẩm “Một người Hà Nội”- một truyện ngắn đặc sắc của Nguyễn Khải ở giai đoạn sáng tác từ sau năm 1978 (tác phẩm mới được đưa vào chương trình Sách giáo khoa Ngữ Văn 12 – chương trình thực thi đại trà từ năm học 2008 – 2009) cho đối tượng học sinh là người dân tộc thiểu số thì chưa có tác giả nào. Vì mới được đưa vào chương trình nên tác phẩm có rất nhiều cách lí giải khác nhau, cách soạn giảng của giáo viên và sự tiếp nhận của học sinh cũng khác nhau trong quá trình chiếm lĩnh văn bản tác phẩm. Mạnh dạn chọn vấn đề nghiên cứu khi còn đang có nhiều bàn cãi, chúng tôi muốn đóng góp một tiếng nói của mình vào việc giải quyết những khó khăn, bỡ ngỡ ban đầu khi thực thi chương trình mới