LA34.002_Hành vi giảm thiểu rủi ro và vận dụng nguồn vốn xã hội của nông dân người Việt
Trong những thập kỷ qua, việc chuyển dịch từ trồng lúa sang tôm đã diễn ra sôi động ở các vùng ven biển của đồng bằng sông Cửu Long. Do tính siêu lợi nhuận của tôm so với lúa nên hình thức chuyển đổi cơ cấu kinh tế này đã được xem như một lời giải cho bài toán giảm nghèo và tăng trưởng kinh tế ở những vùng đất này. Tuy nhiên, đồng nghĩa với việc chuyển từ trồng lúa với chi phí đầu tư và hiệu quả kinh tế thấp sang nuôi tôm với vốn đầu tư và hiệu quả kinh tế cao và phụ thuộc mạnh mẽ vào thị trường, nông dân cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro trong phương thức sinh kế mới này. Việc chấp nhận những rủi ro này có thể vừa là một con đường dẫn đến sự tăng trưởng về kinh tế cho người nông dân nhưng cũng vừa có thể là một thảm họa cho đời sống của họ. Luận án phân tích hành vi chấp nhận rủi ro (risk-taking) của người nông dân khi chuyển dịch từ trồng lúa sang nuôi tôm và vai trò của vốn xã hội (social capital) trong hoạt động kinh tế của cư dân. Phát hiện của luận án đó là tuy người nông dân thực hiện hành vi chấp nhận rủi ro với việc chuyển dịch từ trồng lúa sang nuôi tôm, nhưng đây là hành vi chấp nhận rủi ro có điều kiện. Do điều kiện sản xuất có nhiều bất ổn, trong hành vi kinh tế của mình, người nông dân luôn thể hiện tư duy giảm thiểu và phân tán rủi ro. Ngoài ra, trong hoạt động kinh tế, vốn xã hội tiềm ẩn trong các tổ chức xã hội khác nhau có vai trò tích cực.
– Những kết quả của luận án:
1. Trong bối cảnh sản xuất có nhiều bất ổn, nông dân nuôi tôm vùng ĐBSCL có hành vi giảm thiểu và phân tán rủi ro trong hoạt động kinh tế của mình. Hành vi này thể hiện ở quyết định khi chuyển dịch và trong thực hành sản xuất hiện nay. Trong quyết định chuyển dịch thể hiện đó là việc chuyển dịch từ lúa sang tôm có tính chất tiệm tiến và mang tính chất thử nghiệm. Trong thực hành sản xuất thể hiện đó là việc không áp dụng triệt để các hướng dẫn khoa học kỹ thuật.
2. Cách tiếp cận duy lý thị trường chưa thể giải thích hết bản chất hành vi kinh tế của người nông dân vùng ĐBSCL hiện nay. Cách lý giải này phải được bổ sung bằng tư duy giảm thiểu và phân tán rủi ro. Vấn đề “an ninh lương thực” hay ngưỡng sinh tồn theo hướng tiếp cận của James Scott có chi phối đến hành vi chấp nhận rủi ro của nông dân. Trong bối cảnh quan hệ xã hội ngày nay, nông dân không hoàn toàn tránh rủi ro mà có các chiến lược khác nhau trong việc chấp nhận rủi ro. Hỗ trợ xã hội và có cơ hội có nguồn thu nhập khác ngoài nông nghiệp là những chiến lược giúp cho việc chấp nhận rủi ro diễn ra rộng khắp.
3. Cộng đồng nông dân vùng ĐBSCL qua trường hợp cộng đồng nông dân nuôi tôm được tổ chức vào các mối quan hệ xã hội quan phương và phi quan phương. Mỗi kiểu quan hệ có vai trò khác nhau trong cuộc sống của nông dân.
4. Vốn xã hội tiềm ẩn trong các mối quan hệ gia đình -thân tộc – họ hàng, hàng xóm, mạng lưới thị trường và chính quyền đoàn thể có vai trò tích cực trong hoạt động kinh tế. Sự hỗ trợ xã hội dưới dạng vốn tài chính, lao động, đất đai đã giúp cho các hộ nghèo có thể tham gia chấp nhận rủi ro. Phân tầng kinh tế không phải chỉ báo quan trọng cho sự khác biệt về mức độ quan hệ xã hội của các cư dân trong cộng đồng.
– Các ứng dụng/ khả năng ứng dụng trong thực tiễn hoặc những vấn đề còn bỏ ngõ cần tiếp tục nghiên cứu:
– Luận án xác định những vấn đề bất ổn cho hoạt động nông nghiệp trên nhiều khía cạnh đặc biệt là các vấn đề môi trường và chính sách. Do vậy, các thông tin và kết quả nghiên cứu của dự án sẽ góp thêm cơ sở lý luận và thực tiễn cho các nhà chính sách về Tam Nông và môi trường của Việt Nam trong bối cảnh hiện nay.
– Luận án là một miêu tả dân tộc học có phân tích về một phương thức sinh kế mới của nông dân. Đây là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích cho những người có quan tâm nghiên cứu về nhân học kinh tế nói chung và nông dân Việt nói riêng.
– Do điểm tập trung của luận án là tìm hiểu những tương trợ trong hoạt động sản xuất nên trong khuôn khổ luận án này chúng tôi chưa tập trung nhiều vào những mâu thuẫn lợi ích trong cộng đồng nông dân mà theo chúng tôi cũng là một khía cạnh quan trọng của quan hệ xã hội
