LA01.030_Chính sách phát triển công nghiệp tại địa phương (nghiên cứu áp dụng với tỉnh bắc ninh)
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Cùng với sự phát triển của nền kinh tế thế giới, các mô hình công nghiệp hoá được ra đời nhằm đưa các quốc gia đang phát triển rút ngắn khoảng cách với các nước phát triển. Trong xu hướng đó, chính sách công nghiệp được ra đời nhằm dẫn dắt các nỗ lực phát triển đạt tới mục tiêu cốt lõi của chiến lược công nghiệp hoá cũng như chiến lược phát triển của mỗi quốc gia. Chính sách công nghiệp hướng tới định hình cấu trúc ngành công nghiệp hiệu quả trong mối quan hệ liên ngành, sử dụng cơ chế thị trường để phân bổ nguồn lực, huy động các nguồn vốn cho phát triển công nghiệp, phát huy lợi thế so sánh và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Đồng thời chính sách công nghiệp cũng phải tận dụng ưu thế của các vùng, địa phương trong tổ chức không gian kinh tế cho sản
xuất công nghiệp.
Trong xu thế hội nhập và toàn cầu hoá hiện nay, mỗi quốc gia phải không ngừng đổi mới, thúc đẩy sự phát triển nền kinh tế của mình nhằm theo kịp và chủ động hội nhập với nền kinh tế toàn cầu. Nước ta xuất phát từ nền kinh tế lạc hậu, kém phát triển, để có thể theo kịp sự phát triển của nền kinh tế thế giới, đạt được mục tiêu xây dựng nền kinh tế thị trường theo định hướng XHCN đòi hỏi Đảng và Nhà nước phải có chiến lược và chính sách phát triển kinh tế phù hợp, thực hiện từng bước CNH-HĐH đất nước một cách vững chắc.
Chính sách phát triển công nghiệp là một bộ phận hữu cơ và quan trọng của hệ thống chính sách kinh tế. Trong tiến trình CNH-HĐH đất nước, chính sách phát triển công nghiệp nhằm mục tiêu phát triển công nghiệp đất nước. Văn kiện các Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI, VII đã xác định “Tiến hành quy hoạch các vùng, trước hết là các địa bàn trọng điểm, các Khu chế xuất, Khu kinh tế đặc biệt, Khu công nghiệp tập trung”. Tiếp theo, đến Nghị quyết Đại hội lần thứ VIII năm 1996 đã xác định rõ: “Hình thành các Khu công nghiệp tập trung (bao gồm cả KCX, KCNC) tạo địa bàn thuận lợi cho việc xây dựng các cơ sở công nghiệp mới. Phát triển mạnh công nghiệp nông thôn và ven đô thị. Ở các thành phố, thị xã, nâng cấp, cải tạo các cơ sở công nghiệp hiện có, đưa các cơ sở không có khả năng xử lý ô nhiễm ra ngoài thành phố, hạn chế việc xây dựng cơ sở công nghiệp mới xen lẫn khu dân cư”. Hội nghị lần 4 của Ban chấp hành Trung ương khoá VIII đã xác định hướng phát triển Khu công nghiệp trong thời gian tới là “Phát triển từng bước và nâng cao hiệu quả của các Khu công nghiệp”. Nghị quyết Đại hội Đảng X đã nhấn mạnh ”Nâng cao chất lượng, sức cạnh tranh, hàm lượng khoa học công nghệ và tỷ trọng giá trị tăng thêm, giá trị nội địa trong sản phẩm công nghiệp. Phát triển công nghiệp và xây dựng gắn với phát triển dịch vụ, phát triển đô thị và bảo vệ môi trường”… “Hoàn chỉnh quy hoạch các khu, cụm, điểm công nghiệp trong phạm vi cả nước; hình thành các vùng công nghiệp trọng điểm; gắn việc phát triển sản xuất với đảm bảo các điều kiện sinh hoạt cho người lao động.”
Bắc Ninh là một tỉnh mới được tái lập năm 1997, nằm phía bắc Thủ đô Hà Nội, có nhiều lợi thế về vị trí địa lý, tiềm năng đất đai và con người. Xuất phát từ một tỉnh nông nghiệp là chính (chiếm gần 50% GDP), việc phát triển công nghiệp trong đó việc xây dựng các KCN tập trung, phát triển các cụm công nghiệp làng nghề, đa nghề được xác định là khâu đột phá để đẩy nhanh tốc độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh từ nông nghiệp – công nghiệp – dịch vụ sang công nghiệp – dịch vụ – nông nghiệp là định hướng đúng đắn nhằm phấn đấu đến năm 2015 Bắc Ninh cơ bản trở thành tỉnh công nghiệp như Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Bắc Ninh lần thứ 16(2001-2005), lần thứ 17(2006-2010) đề ra. Như vậy, tỉnh Bắc Ninh phải có chiến lược phát triển công nghiệp và quan trọng là xây dựng chính sách phát triển công nghiệp tại địa phương phù hợp. Tuy nhiên, chính sách phát triển công nghiêp tại địa phương ở nhiều tỉnh trong đó có Bắc Ninh còn tồn tại nhiều bất cập làm hạn chế sự phát triển công nghiệp nói riêng và phát triển kinh tế – xã hội nói chung.
Chính sách phát triển công nghiệp tại địa phương cần thiết và rất quan trọng, nhưng ở Việt Nam vẫn tương đối mới mẻ, chưa được quan tâm đúng mức một cách có hệ thống. Do đó, cần được quan tâm nghiên cứu đầy đủ hơn cả về mặt lý luận và tổng kết thực tiễn. Xuất phát từ những cơ sở lý luận và thực tiễn ấy tôi chọn đề tài “Chính sách phát triển công nghiệp tại địa phương, nghiên cứu áp dụng với tỉnh Bắc Ninh” làm Luận án Tiến sỹ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu của các nhà kinh tế học về chính sách công nghiệp như Motoshigte Ito trong cuốn “Phân tích kinh tế về chính sách công nghiệp”; Shinji Fukawa trong “Chính sách công nghiệp và chính sách của Nhật Bản trong thời kỳ tăng trưởng”; Goro Ono với tác phẩm “Chính sách công nghiệp cho công cuộc đổi mới. Một số kinh nghiệm của Nhật Bản” (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia 1998). Trong quá trình nghiên cứu về sự thần kỳ của Đông Á, nhiều tác giả đã nghiên cứu về vai trò của Nhà nước trong thực hiện các chính sách công nghiệp như: Chang (1981), Noland, Pack (2000, 2002), Pindez (1982), Donges (1980), Reich (1982).
Các nhà khoa học Việt Nam cũng đề cập đến các nội dung về chính sách công nghiệp thông qua nghiên cứu kinh nghiệm của nước ngoài như: “Lý thuyết về lợi thế so sánh: Sự vận dụng trong chính sách công nghiệp và thương mại của Nhật Bản” (Trần Quang Minh, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 2000); “Kinh tế học phát triển về công nghiệp hoá và cải cách nền kinh tế” (PGS.TS Đỗ Đức Định, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội 2004). Một số tác giả tiếp cận chính sách công nghiệp qua nghiên cứu về công nghiệp hóa ở Việt Nam như: “Một số vấn đề công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam” (GS. TS Đỗ Hoài Nam, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 2003); “Công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam: Phác thảo lộ trình” (PGS. TS Trần Đình Thiên, Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, 2002); “Tăng trưởng và công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam” (TS. Võ Trí Thành, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 2007),… Bên cạnh đó, một số tác giả đã có những nghiên cứu về công nghiệp nông thôn như: TS Nguyễn Điền, GS.TS. Nguyễn Kế Tuấn, TS. Nguyên Văn Phúc. Một số nghiên cứu về tỉnh Bắc Ninh như: Nguyễn Thế Thảo – “Phát huy lợi thế nhằm đẩy mạnh phát triển kinh tế tỉnh Bắc Ninh”; Nguyễn Sỹ – “Quá trình CNH – HĐH nông nghiệp, nông thôn tỉnh Bắc Ninh từ 1986 đến nay, thực trạng, kinh nghiệm và giải pháp”.
Tuy nhiên, chưa có công trình nghiên cứu về chính sách phát triển công nghiệp tại địa phương với cách tiếp cận từ nghiên cứu lý luận về chính sách công nghiệp áp dụng cho vùng, địa phương, hay nói cách khác nghiên cứu chính sách phát triển công nghiệp tại địa phương từ chính sách công nghiệp và lý luận về phát triển vùng, lãnh thổ. Trong thời gian qua, thực hiện chủ trương của Đảng và Nhà nước về phát triển kinh tế-xã hội, tỉnh Bắc Ninh đang xây dựng định hướng phát triển cho mình, thể hiện qua các Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh, các văn bản về chiến lược và quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh được xác định trong từng thời kỳ. Tỉnh Bắc Ninh cũng đã hình thành một số chính sách nhằm phát triển các KCN tập trung, các cụm công nghiệp vừa và nhỏ, cụm công nghiệp làng nghề, khuyến khích chuyển đổi đất trồng lúa năng suất thấp sang nuôi trồng thuỷ sản, khuyến khích đào tạo nghề cho nông dân,… Song, để có tính hệ thống, toàn diện cho phát triển công nghiệp thì cần có những nghiên cứu tổng thể mới đáp ứng nhu cầu phát triển trong giai đoạn mới. Cho đến nay chưa có công trình nghiên cứu nào đã được công bố trùng tên với đề tài của Luận án này
