ĐH01.006_Biến đổi của nghi lễ hầu đồng hiện nay dưới tác động của nền kinh tế thị trường (qua khảo sát trên địa bàn Hà Nội)
Thờ Mẫu – một tín ngưỡng dân gian đặc sắc của người Việt có lịch sử hình thành và phát triển từ rất lâu đời. Đây là tín ngưỡng nhằm mục đích tôn thờ những người phụ nữ có công trong việc sáng tạo, bảo trợ, che chở cho cuộc sống của con người. Tín ngưỡng thờ Mẫu đã thực sự trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tâm linh của nhiều người dân Việt Nam từ xa xưa cho đến ngày nay. Trong những nghi lễ của tín ngưỡng thờ Mẫu ta không thể không nói đến nghi lễ hầu đồng.
“Hầu đồng” là nghi lễ độc đáo trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Một nghi lễ nhằm tái hiện lại hình ảnh của các vị thần Thánh thông qua thân xác của các ông đồng, bà đồng để phán truyền, chữa bệnh, ban lộc… cho các tín đồ đạo Mẫu và bách gia trăm họ. Góp phần cùng với nó là những bản nhạc, lời hát văn; những bộ trang phục sặc sỡ trong các giá đồng. Chính điều này đã làm nên sự phong phú, đặc sắc cho tín ngưỡng này. Dưới góc độ văn hóa “hầu đồng” là một loại hình nghệ thuật diễn xướng dân gian. Nó đã xuyên suốt trục thời gian lịch sử để lưu giữ tinh hoa của một tín ngưỡng bản địa. Trước những năm đổi mới, khi nền kinh tế nước ta mang tính chất tự cung, tự cấp, sinh hoạt tín ngưỡng thờ Mẫu và nghi lễ hầu đồng chịu sự cấm đoán của nhà nước. Mặc dù bị kết tội là “mê tín dị đoan” dưới con mắt xã hội lúc bấy giờ nhưng với sức sống mãnh liệt của mình, hầu đồng vẫn âm ỉ cháy trong lòng nhiều người dân gửi gắm niềm tin nơi cửa Mẫu. Ngày nay, trong thời kỳ hội nhập và phát triển, đặc biệt dưới tác động của nền kinh tế thị trường đã gây nên sự biến đổi theo nhiều chiều hướng khác nhau của các hình thức tín ngưỡng, tôn giáo. Nghi lễ hầu đồng cũng không nằm ngoài sự tác động ấy.
Hiện nay, tín ngưỡng thờ Mẫu và nghi lễ hầu đồng đã được Nhà nước công nhận là di sản văn hóa quốc gia, ở đó chứa đựng nhiều truyền thống tốt đẹp, nhân văn, cao cả. Cùng với đó là hệ thống các phủ, đền, điện, chùa… thu hút một lượng lớn tín đồ đạo Mẫu tìm đến thực hành nghi lễ hầu đồng. Những năm trở lại đây, hầu đồng đã nhận được cái nhìn cởi mở của người dân cũng như sự công nhận của nhà nước về nghi lễ độc đáo này. Việt Nam đã làm hồ sơ đệ trình UNESCO công nhận hầu đồng là di sản văn hóa của nhân loại.
Trong xu thế đất nước hội nhập và tác động của nền kinh tế thị trường, hiện nay bản chất của hầu đồng ít nhiều bị biến dạng. Bên cạnh những giá trị văn hóa độc đáo ấy, xen vào đó là tính thương mại hóa. Hiện nay, một bộ phận không nhỏ người thực hành nghi lễ này lợi dụng sự “nhẹ dạ cả tin” của người dân khi đến với Đạo Mẫu để mưu cầu, trục lợi cá nhân gây ảnh hưởng xấu tới giá trị văn hóa – tâm linh của nghi lễ. Để hiểu rõ hơn về vấn đề này, tôi lựa chọn đề tài “Biến đổi của nghi lễ hầu đồng hiện nay dưới tác động của nền kinh tế thị trường (qua khảo sát trên địa bàn Hà Nội)” nhằm góp phần vào việc đánh giá và nhìn nhận một cách toàn diện hơn về nghi lễ hầu đồng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt trong thời kỳ hội nhập. Từ đó đề ra những khuyến nghị, giải pháp nhằm gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị đặc sắc của loại hình tín ngưỡng dân gian này.
